DE SAMENKLANKEN VAN INGEBORG ENTROP
Naar aanleiding van de
tentoonstelling: Fuga in D in Galerie
Block C te Groningen, van 21 maart t/m 25 april.
-Welke kleur heeft taal?
-Wat voor muziek maakt de zon?
-Wat is het geluid van stilte?
Om zulke ongewone vragen gaat het in het werk van Ingeborg
Entrop. Ze worden gesteld vanuit de beeldende kunst, de muziek en de
natuurwetenschappen; disciplines waarin Ingeborg geschoold is. Vanuit deze drie
perspectieven, bouwt zij systemen en gebruikt zij methoden om haar
belangstellingsgebieden met elkaar te verweven en zo tot verrassende
kunstwerken te komen.
Elk
werk begint met een gevoel van verwondering en/of met een ingeving. Op de
kunstacademie viel het Ingeborg bijvoorbeeld op dat beeldende kunst met heel
veel woorden gepaard gaat. Waarom zou die zee van taal niet weer in beelden
kunnen veranderen? En hoe doe je dat? Een aanleiding voor de oplossing vond zij
in verschillende teksten die over het schilderij Las Meninas (1656) van Diego Velázquez zijn geschreven. De letters
van die teksten mat zij op en zij transformeerde de maten met behulp van een
formule in kleurfrequenties. Het totale werk Nine Figures on Las Meninas (2010), zorgde voor kleurcomposities
van mengkleuren die naar de aard van de taal van elkaar verschillen. Sommige
letters die in bepaalde talen als woord voorkomen, stralen dan als zuivere
sterren op het kleurfirmament van het beeld. De aanleidingen - de over het
schilderij geschreven teksten, samen met hun betekenis - gaan in de resulterende
beelden verloren; alleen de bronnen worden nog in het onderschrift vermeld. Voor
dit werk gebruikte Ingeborg methoden uit de wetenschap samen met een aan het
geschrevene ontleende vormgeving om te laten zien hoe talen in kleuren vertaald
kunnen worden.
Terwijl bij het vorige werk het uiteindelijke probleem, de kleur van
taal, pas gaandeweg duidelijk
werd, doemde de vraag naar de ‘muziek van de zon’ bij Zonnemelodie #2456511 (2015) meteen op. Wel
moest Ingeborg een methode vinden om een antwoord te kunnen realiseren.
Hiervoor plakte zij een rond schijfje op het raam en legde een vel papier met
een notenbalk op de vloer. Om de 10 minuten maakte zij, gedurende 1 uur en 10
minuten, een foto van de verschuivende schaduw van het schijfje die nu
muzieknoten representeerde. Zo dwong zij de zon om een partituur van haar eigen
muziek te schrijven die gespeeld kan worden.
Gedurende de tentoonstelling in Galerie Block C wordt eveneens een
partituur getoond en ook uitgevoerd, namelijk Fugue in D (Liberated Silence) (2012). Dit werk is het resultaat
van een reis die Ingeborg naar de stilte ondernam en die haar naar een Europees erkend ‘stiltegebied’ op Ameland
voerde. Vanuit Groningen reisde zij met trein, bus, boot en fiets in 5 uur naar
Het Oerd op het eiland. Ondertussen nam zij met een audiorecorder flarden op
van de gesprekken van haar medereizigers, samen met de omroepstem in de trein,
maakte zij om de 10 minuten foto’s uit de voertuigen, waarin zij zich bevond en
noteerde zij associaties en herinneringen die haar al luisterend, kijkend en
denkend binnenvielen. Thuisgekomen maakte zij van haar aantekeningen korte
verhalen, waarbij zij de associaties en herinneringen in ‘klinkende’ woorden omzette.
De gesprekken van haar medereizigers schreef zij letterlijk uit. Vervolgens gaf
zij de teksten en de foto’s ieder hun eigen plaats, alsof zij een meerstemmig
muziekstuk componeerde. Hieruit ontstond het kunstenaarsboek Fugue in D (Liberated Silence), waarin
‘verschillende stemmen samen een fuga zingen’.
De fuga is
een meerstemmig muziekstuk, waarbij de stemmen elkaar als het ware
achtervolgen: “een stem begint te zingen, dan komt er een tweede stem bij met
een variatie op het thema, terwijl de eerste stem al vooruit snelt met een
andere melodie. Andere stemmen kunnen één voor één aan het stuk deelnemen.”1
Een boek kan echter slechts overdrachtelijk een fuga zijn; dan verbindt
het meerdere perspectieven en media met elkaar, waardoor nieuwe ervaringen en
inzichten kunnen ontstaan. In Fugue in D
(Liberated Silence) kruisen gedachten, geluiden, teksten en beelden elkaar
binnen de tijdlijn van de reis, naar een oord, waar idealiter stilte zou moeten
heersen.
Het spreekt
voor zich dat Ingeborg Entrop op Ameland geen stilte gevonden heeft, maar dat
had zij ook niet verwacht. Als natuurkundige weet zij dat op aarde totale
stilte onmogelijk is en zij kent het stuk 4’33”
(1952) van John Cage, waarbij een pianist 4 minuten en 33 seconden achter een
piano zit, zonder ook maar één noot te spelen. Toch is er ‘muziek’ te horen in
het omgevingsgeluid dat bij elke uitvoering anders is.2 Zoiets
ervoer ook Ingeborg op Ameland in de samenklank van het geluid van de wind en
het krijsen van de meeuwen.
Bij
het maken van het boek verrichtte de kunstenaar een reeks vertalingen. De tijd
van haar reis vertaalde zij in een gestapelde vorm, waarin dichtbij (het eigen
denken) verder af (de gesprekken) en veraf (de foto’s van het naar Ameland
snellende landschap) de ruimte van de pagina’s structureren. De tijdsafstand bij
het nemen van de foto’s is naar blanco ruimtes tussen de beelden vertaald en
het omgevingsgeluid, dat voor stilte moet doorgaan, blijkt aan het einde van
het boek door het verstommen van de ‘stemmen’, behalve die van de foto’s.3
Deze ‘partituur’ wordt nu uitgevoerd en wel binnen een expositie.4
Maar
hoe stel je een boek tentoon en/of hoe voer je zo’n ‘partituur’ uit? Ingeborg heeft
het boek zodanig naar de ruimte van de galerie vertaald dat het tonen ervan met
twee uitvoeringen gecombineerd kan worden. Bij de opening worden de verhalen
van de kunstenaar en de foto’s op de muren geprojecteerd. Bezoekers kunnen
kijkend en lezend een deel van de reis
meemaken. Tegelijkertijd reciteren vijf personen de gespreksflarden,
waarbij zij zich tussen de bezoekers bewegen. Voor deze uitvoering krijgen zij
regieaanwijzingen die Ingeborg aan het partituur (het boek) ontleende. Is er
geen uitvoering, dan kan men de expositie in stilte bekijken, waarbij het boek als
een leporello op een tafel is opgesteld en de regieaanwijzingen op prikborden te
zien zijn. Van de twee uitvoeringen zal de kunstenaar foto’s maken die zij telkens
bij de tentoonstelling voegt.
Zo doet Fuga in D haar naam eer aan en men zou haar eigenlijk meerdere keren moeten bezoeken om de telkens wijzigende samenklanken van tekst, beeld, taal, geluid, object, beweging, ruimte en de eigen inbreng van de beschouwer goed te kunnen ervaren.
Katalin Herzog, maart 2015
Noten:
1. Ingeborg Entrop, ‘Inleiding’
in: Fugue in D (Liberated Silence),
2012.
2. John Cage (1912-1992) meende
dat geluiden al muziek maakten en wilde dat mensen hun oren zouden openen voor
het omgevingsgeluid dat altijd aanwezig en anders is om zo de werkelijkheid
naderbij te komen.
3. Bij de totstandkoming van het
boek werkte Ingeborg samen met de vormgever Niko Mihaljevic.
4. Hans Georg Gadamer
(1900-2002) zag elke interpretatie van een kunstwerk als de uitvoering van een
toneel- of muziekstuk. Er is geen uiteindelijke interpretatie, maar het
kunstwerk wordt wel verrijkt door alle interpretaties die het als zijn ‘werking-geschiedenis’
achter zich aan trekt. Zie hiervoor: K. Herzog, ‘Hoe kan de hedendaagse kunst
geïnterpreteerd worden?’, op: http://kunstzaken.blogspot.com